De vliegtuigmotoren maakten andere geluiden dan het sonore zoemen tijdens de vlucht. ‘Fasten your seatbelts please’! De landing werd ingezet. Het raampje bood uitzicht op een eindeloze witheid met hier en daar wat donkere plekken. Stockholm was maar anderhalf uur vliegen vanaf Amsterdam, toch was er sprake van een totaal andere sfeer. Vanuit de Finse Golf was er een enorme sneeuwstorm over het land getrokken. De gezagvoerder meldde dat er in elf uur tijd wel veertig centimeter sneeuw was gevallen. Een vreemde lichtheid was het gevolg. Stockholm, is een wonderlijke stad, bestaande uit 14 eilanden, die door bruggen met elkaar verbonden zijn, wordt ook wel het “Venetië van het noorden” genoemd. Maar vanuit het oude stadscentrum, Gamla Stan is een moderne stad ontstaan die in niets meer lijkt op ‘Venetië’. Hoe komen ze erbij, die reisbrochures? Maar mooi is de stad wel. De fel gekleurde koopmanshuizen waren wit bepoederd door de hevige sneeuwval. Het leverde een sprookjesachtig decor op voor de ’sledetocht van de Sneeuwkoningin’.

Mijn Zweedse vriendin Barbro heeft mij uitgenodigd om de Kerstdagen in Zweden door te brengen. Alleen al de gedachte aan: ”rij maar mee met de arrenslee door de sneeuw”, deed mij glimlachend besluiten de kerstverplichtingen in het grauwe Nederland de rug toe te keren.

Het was bijna winter zonnewende de langste nacht en de kortste dag van het jaar. Er stond die ochtend een zwakke noordoosten wind. De eilanden en de bultrotsen lagen er wit bij. Het was zo’n dag met een wonderlijke stilte die je alleen ervaart als de zee bevroren is. Op die vroege ochtend brachten duizenden jonge meisjes in Zweden, gehuld in witte gewaden, met een brandende kaars in hun hand en een kroon van elektrische kaarsen op het hoofd, licht in de duisternis van de Zweedse winter.

Vroeger waren dat echte kaarsen en ik moet niet aan denken hoeveel prachtige blonde haren er in de fik zijn gegaan. De jonge meisjes staan bekend als ‘Lucia’, de ‘Lussibrod’ en ze leiden een optocht van meisjes en ‘sterrenjongens’, ook in witte gewaden en met gouden sterren versierde punthoeden. Lucia en haar metgezellen de “stjärngossar”, de “pepparkaksgubbar” en de “tärnor” zingen kerstliederen en verspreiden zo licht en warmte in het donkere land. Tijdens het lopen delen ze saffraan broodjes, de zogenaamde “lussekatten” en peperkoekjes uit aan de omstanders. Deze saffraan broodjes zijn een symbolisch zonneoffer. Na deze processie volgt het gezamenlijke feest.

Bij Barbro was dit feest al in volle gang. De Julbok, het bokje van stro dat volgens de overlevering voorspoed zou brengen, blikte stoer voor zich uit te midden van de gekruide kerstbroden.

Er werden over en weer geschenken gegeven en met veel kaarslicht werd er aan de mooi gedekte tafel van de Luciaspijzen en -dranken genoten. Barbro’s oude vader had een ereplaats gekregen en zat in een gemakkelijke leunstoel, met aan zijn voeten nieuwe leren pantoffels en op zijn hoofd een bijzonder rood fluwelen kalotje. “Wat is dat voor een hoofddeksel”, fluisterde ik. “Oh, traditie” antwoordde ze: “dat is nog een overblijfsel van de vroegere feestkleding”. Hij hecht er nog steeds waarden aan. Dat viel te bezien, zijn bril zat op zijn voorhoofd en hij hield zijn handen op zijn maag gevouwen. De oude vader sliep! Hij ontwaakte pas bij het opgewekt zingen van de kerstliederen. De Zweedse mezzosopraan Anne Sofie von Otter zong het mooiste Kerstlied dat ik ooit gehoord heb en de hele familie zong mee. “Kopp ängen”, heette deze traditional en het ging over de heilige nacht.

Het laatste couplet raakte me het meest:

“En sekund år jag evig

Och sen vet jag inget mer

Bara ett – att jag lever ……”

Het gezelschap zong beurtelings in het Zweeds en in het Engels, de  Zweden zijn zo tweetalig

“For a while I’m eternal

That’s the only thing I know

I am here and we share our dreams”……

De CD kreeg ik als kerstcadeautje mee om thuis nog eens na te genieten.

Wat later gingen we toch nog even naar de Lucia optocht in de buurt kijken. Jolig ploegden we door de vers gevallen sneeuw naar het nabij gelegen ziekenhuis en zagen juist de stoet naar binnen gaan. “Kijk”, zei Barbro: “daar gaat ze, wat is ze mooi hè, mijn Christina”. Ze was een prachtige Lucia, in haar witte jurk met een rood lint en een kaarsenkroon op het hoofd.

 

De Luciaoptocht lijkt een beetje op de oude midwinteromgangen, die lang geleden gehouden werden. Behalve in Zweden wordt het lichtfeest ook in de rest van Scandinavië gevierd. Eveneens in Kroatië en Italië, maar daar op een heel andere manier. Het traditionele Lucialied komt daar vast en zeker vandaan. Een vreemd soort ontroering maakte zich van  mij meester toen ik de Luciabruiden dit lied, dat ik ooit tijdens de zanglessen op de middelbare school geleerd had, hoorde zingen, met, jawel hoor, dezelfde lange uithalen: “Sulmare Lucia, l’astro d’argento, …… sahantaha luhucihia, Santaáááá Lucihiááá!

Lucia markeert het midden van de vierweekse adventstijd, die de meeste Zweedse huishoudens memoreren door voor elke adventsweek een kaars aan te steken. En de eerste week van advent is, net als in de meeste andere Europese landen, de tijd waarin de Zweden hun kerstversieringen aanbrengen. In deze tijd worden ook de steden en dorpen in Zweden op hun allermooist versierd en krijgen de straten hun kerstverlichting.

Oorspronkelijk is Lucia een heilige uit het Italiaanse Syracuse. Haar verhaal kent diverse varianten en dat geldt ook voor de wijze waarop deze traditie in Zweden is beland. We weten in elk geval zeker dat de Zweedse bovenklasse zich deze eigen maakte, waarbij de oudste dochter de rol van Lucia op zich nam en vader en moeder op de vroege ochtend van 13 december ontbijt op bed bracht. (Fig.)

Ook Carl Larsson (1853 – 1919), de bekende Zweedse kunstenaar, schonk er in zijn werk aandacht aan. Het werk hierboven is zo’n typisch Larsson schilderij. Larsson schildert zichzelf in het bed rechts met zijn neus net zichtbaar boven de deken. Zijn oudste dochter Suzanne komt haar ouders wekken met koffie en saffraan broodjes.

Lucia kreeg in Zweden echter pas echt goed voet aan de grond toen een krant uit Stockholm in 1927 de eerste Luciawedstrijd organiseerde, waarin de lezers hun eigen Lucia konden kiezen.

Tegenwoordig is er ieder jaar in Zweden een Lucia-verkiezing en heeft elke school, bedrijf of vereniging zijn eigen Lucia.

Er zijn een aantal verhalen over de eerste Lucia vieringen bekend. Zij worden in verband gebracht met de kortste dag of de verdwijning van het licht. Deze langste nacht heette “duivels” te zijn, en men dacht dat Lucifer er huis hield. Huizen en deuren werden hermetisch gesloten en men wachtte met angst en beven op het eerste licht van de ochtend. Is het niet prachtig, dat er na die angstige, duivelse langste nacht ‘s morgens vroeg het eerste licht verschijnt in de vorm van een Lucia-bruid, die het licht brengt?

De legende over Lucia vertelt dat zij in het jaar 304 n. Chr. in Syracuse op Sicilië de marteldood sterft als een van de laatste slachtoffers van de Romeinse christenvervolgingen. Zij weigerde voor de Keizer te offeren.

Een ander verhaal over Lucia is: dat zij van haar bruidsschat eten koopt voor de armen, in plaats van aan haar toekomstige man te geven.

In Zweden gaat het verhaal dat zij rond 1200 verscheen aan de oevers van het Vänermeer, waar toen een vreselijke hongersnood heerste. Ze verscheen met een schip met voedsel, dat ze uitdeelde aan de mensen. Voor de beroemde Zweedse schrijfster Selma Lagerlöf, die de legende van de heilige Lucia op schrift stelde, was het in haar jeugd op 13 december de mooiste gebeurtenis van het jaar wanneer Lucia de deur binnen kwam en haar kamer verlichtte. Zij was het licht dat de duisternis doordrong, de warmte die ijzig koude landen midden in de winter lieflijk en zonnig maakte.  Nee, wij vieren in Nederland helaas geen Luciafeest, jammer het is toch zo’n mooi midwinterfeest.

Het deed me, hoe wonderlijk dan ook, denken aan de tarotkaart de Kracht, die volgens bepaalde astrologische correspondenties verbonden is aan Zweden. Als ik naar de kaart kijk zie ik Lucia in haar witte bruidsjurk en op haar hoofd zie ik de uitstekende klaverblaadjes veranderen in een kaarsenkroon. En de Leeuw dan, zul je zeggen, die is toch niet typisch Zweeds. Om maar weer met de astrologie op de proppen te komen: elk dierenriemteken heeft een planeet die bij hem past. Voor het teken Leeuw is dat de Zon. Kijk je naar het menselijk lichaam en daarin naar de plaats waar de ‘Leeuw’ zich manifesteert dan kom je bij het hart als centraal orgaan van het lichaam en bij  de gevoelsrijkdom van de ziel die daarin haar centrum heeft. Deze gevoelssfeer reikt van diepe angst, via heftige emoties naar de mogelijkheid tot spirituele waarnemingen. Lucia was zo’n figuur waarbij de wilde zinnelijke harte kracht bedwongen werd en zij haar hogere geestkrachten in dienst kon stellen van armen en minder bedeelden. De leeuwenkracht of het lagere zelf, heeft hier kennelijk een metamorfose doorgemaakt. Zij had van nature een leeuwenhart, zou je zeggen, en wist deze kracht in christelijke zin te verinnerlijken. Zij wijst ons erop dat wij de wilde beesten niet eerder kunnen temmen dan nadat wij onze innerlijke monsters hebben overwonnen. Volgens de legende bracht zij daarvoor een offer en schonk Lucia, haar naam betekent licht, het licht van haar ogen. De kracht die in de Lucialegende wordt aangewend is dan ook de hoogste kracht die de mens kan opbrengen, namelijk nederigheid, de erkenning dat hij maar een nietig schepsel is .met zeer begrensde vermogens. Vrouwe Lucia toont ons begrip voor de medemens, verdraagzaamheid en samenwerking.

 

Hierbij de recepten van enkele gerechten die bij Barbro op tafel stonden.

Lussekatter – Luciabroodjes

Tijdens het Luciadiner stonden de zoete Luciabroodjes gedurende de hele maaltijd op tafel zodat iedereen die nog trek had er van kon knabbelen.

Wat heb je nodig voor ca. 10 broodjes?

• 1 pak witbroodmix
• 100 gr. suiker
• 3 dl. handwarme melk
• 25 gr. boter
• 1 ei
• Een paar draadjes saffraan, opgelost in een gedeelte van de melk.
• 20 gedroogde cranberries

Zo maak je het klaar:

Meng  de witroodmix met de suiker door elkaar. Voeg melk en boter toe en kneed er een soepel deeg van. Laat het deeg afgedekt met huishoudfolie 15 min. rijzen op een warme plaats. Verdeel het deeg in 10 porties. Vorm van elke portie deeg een dunne rol van ca. 20 cm. Leg ze in een S-vorm neer op een ingevet bakblik. Stop een cranberry in iedere krul en laat deze broodjes afgedekt nog 30 min. na rijzen op een warme plaats. Verwarm de oven voor op 190⁰ C hete lucht of op 210⁰ C bij een conventionele oven.

Klop het ei los en bestrijk de broodjes ermee. Bak de broodjes in het midden van de oven in ca. 20 min. goudbruin en gaar.

De S-vormige broodjes zullen na het bakken de vorm van een lemniscaat aangenomen hebben, die lijkt op het symbool boven het hoofd van de vrouw op de tarotkaart ‘de Kracht’.

Kokt Rensdyrkjott.

2 kg. Rendiervlees met bout (IKEA)

2 ltr. Water

1 theelepel jeneverbessen

1 theelepel peperkorrels

1 eetlepel gedroogde lijsterbessen of duindoornbessen

Wat jonge dennennaalden of rozemarijn

Eventueel: aardappel, wortel of koolraap

Zout en peper naar wens toevoegen.

 

Leg de bout of het vlees en het losgesneden bot in een stevige kookpot. Bedek met water en breng aan de kook. Schep het schuim eraf, voeg de overige ingrediënten toe en laat 3 tot 4 uur zachtjes sudderen tot het vlees gaar is. Op het laats wortel, koolraap en aardappel toevoegen. Schep het merg uit het bot in de stew. Snij het vlees in plakjes en leg die in diepe borden. Drapeer de groente er omheen en overgiet met de bouillon. Serveer met dikke plakken donker roggebrood.

 

Zweedse rode kool , met rode bessenjam in plaats van appeltjes

Ingrediënten:

• 1 kilo rode kool
• 4 eetlepels boter
• 1 eetlepel suiker
• 1 theelepel zout
• kaneelstokje
• 5 eetlepels water of appelsap
• rozijnen weken in 5 eetlepels rode-wijnazijn
• 4 kruidnagels en
• 2 theelepels karwijzaad
• 1 hele ui

Verwijder de lelijke buitenste bladeren en het hart van de rode kool en snijd de rest in dunne reepjes. Doe de boter, suiker, zout, kaneelstokje, het water en de azijn in een grote pan. Breng dit mengsel aan de kook. Doe de kool en de ui in de pan als de boter en de suiker gesmolten zijn. Voeg kruidnagel en karwijzaad toe. Roer goed door en breng opnieuw aan de kook. Laat alles half afgedekt op laag vuur ca. 1,5 uur smoren. Controleer af en toe of de kool niet droog kookt. Voeg eventueel een beetje water toe. Voeg ongeveer 10 minuten voordat de kool gaar is de jam toe en haal de ui er uit. Daarna de pan geheel sluiten en de inhoud gaar laten smoren op een matige hitte. Als de kool dreigt droog te koken nog een beetje water toevoegen.

 

Grädde ris – romige rijstpudding

Rood en wit, de kleuren van de Lucia bruid en die van de tarotkaart de Kracht.

Wat heb je nodig voor 6 tot 8 personen?

• 1 vanillestokje
• 1 kaneelstokje
• 1,3 liter volle melk
• 250 gram dessertrijst
• 1 theelepel zout
• 2 eetlepels suiker
• 100 gram amandelsnippers + 1 hele amandel
• 2 deciliter slagroom
• Maak een vruchtencoulis van rood fruit ( in de winter diepgevroren verkrijgbaar) of gebruik rode bessensaus.

 

Snijd het vanillestokje open en doe het samen met het kaneelstokje, de melk, de rijst en zout in een pan met dikke bodem. Breng aan de kook en laat al roerend ca. 30 minuten koken. (of volg de kooktijd op het pak met dessertrijst). Neem het kaneelstokje en het vanillestokje uit de rijst. Schraap de zaadjes uit het vanillestokje en roer ze door de rijst. Sprenkel er de suiker door en laat helemaal afkoelen. Klop in een kom de slagroom stijf. Rooster heel zachtjes de amandelsnippers in een droge koekenpan lichtbruin. Laat ze afkoelen en meng ze door de rijst, samen met de hele amandel. Schep er voorzichtig de room doorheen. Doe het geheel in een puddingvorm en laat het in de koelkast opstijven. Dien de rijstpudding op, in het midden gevuld met koude vruchtencompote of rode bessensaus.

De gelukkige of ongelukkige  vinder (die er zijn kiezen op kapot bijt) van de amandel krijgt een klein cadeautje.

 

smaklig måltid – eet smakelijk!

 

Eleonore Oldenburger was verbonden aan de beroepsopleiding tot Tarotkundige van stichting de Ster in Terborg. Ze publiceerde diverse boeken en artikelen op dit gebied